گسترش جاده ها در دهه های اخیر به یکی از چالش های اساسی برای سلامت اکوسیستم های طبیعی در سرتاسر جهان تبدیل شده است. بنابراین تأثیر جاده بر شاخص های سلامت مراتع در دو منطقه استپی و نیمه استپی در طول جاده کرمان-بافت بررسی شد. برای هر دو مرتع در کنار جاده و منطقه مرجع 17 شاخص سلامت مرتع ارزیابی شدند. ویژگی های پایداری خاک و رویشگاه، توابع هیدرولوژیک و سلامت موجودات زنده با استفاده از شاخص های سلامت مراتع برآورد شد. نتایج نشان داد که در منطقه استپی هر سه ویژگی در وضعیت نسبتاً حاد قرار دارند اما در منطقه نیمه استپی، ویژگی های پایداری، خاک و رویشگاه و توابع هیدرولوژیک در وضعیت متعادل و سلامت موجودات زنده در وضعیت نسبتاً حاد قرار دارد. نتایج آزمون ویلکاکسون همچنین نشان داد که منطقه نیمه استپی مراتع حاشیه جاده با منطقه مرجع از نظر شاخص های تولید، گونه های مهاجم و گروه های ساختاری و عملکردی اختلاف معنی داری دارند (05/0>p). در منطقه استپی، مراتع حاشیه جاده با مراتع مرجع علاوه بر شاخص های مذکور از نظر شاخص های خاک لخت و فرسایش خندقی نیز دارای اختلاف معنی داری هستند (01/0>p). با توجه به اینکه در منطقه استپی علاوه بر پوشش گیاهی، خاک نیز تحت تأثیر جاده تخریب شده است این منطقه در برنامه های آینده احیا و بازسازی دارای اولویت است.

در این پژوهش، اثر عوامل محیطی بر تولید گونه های گیاهی در برخی سایت های مرتعی استان اصفهان بررسی شد. نمونه برداری به روش سیستماتیک- تصادفی در طول ده سال (1387-1377) انجام گرفت. در منطقه استپی تعداد چهار ترانسکت موازی به طول 400 متر و در منطقه نیمه استپی 6 ترانسکت به طول 200 متر مستقر شد. در طول هر ترانسکت در مراتع استپی منطقه مورد مطالعه تعداد 15 پلات (2´1) و در نیمه استپی تعداد 10 پلات (1´1) قرار داده شد. در هر پلات تولید گونه های گیاهی به روش نمونه گیری مضاعف محاسبه گردید. لایه های رقومی متغیرهای بیواقلیمی و توپوگرافی در محیط ArcGIS 10.1 تهیه و مقادیر مربوط به سایت های مرتعی استخراج گردید. نمونه های خاک از سایت های مرتعی برداشت و برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک اندازه گیری شد. از آنالیز تطبیقی متعارفی برای بررسی ارتباط بین عوامل محیطی و تولید گونه های گیاهی و از روش خوشه بندی برای گروه بندی سایت های مرتعی استفاد گردید. نتایج نشان داد که متغیرهای حداقل دما در سردترین ماه، میانگین دمای سالیانه، هدایت الکتریکی، درصد کربنات کلسیم و شن در منطقه استپی و عوامل بارندگی در مرطوبترین ماه، بارندگی سالانه، ارتفاع، ماده آلی و پتاسیم در منطقه نیمه استپی به عنوان تاثیرگذارترین عوامل بر تولید گونه های گیاهی مطرح می باشند. همچنین بیشترین میزان میانگین تولید در منطقه استپی و نیمه استپی (64.4 و 144.1 کیلوگرم در هکتار) به ترتیب متعلق به فرم رویشی بوته ای (61.2 درصد) و گندمیان (55.8 درصد) می باشد.

متن کامل این مقاله به زبان انگلیسی می باشد. لطفا برای مشاهده متن کامل مقاله به بخش انگلیسی مراجعه فرمایید.لطفا برای مشاهده متن کامل این مقاله اینجا را کلیک کنید.

شایستگی مرتع یکی از مهم ترین موارد موجود در امر آنالیز و ارزیابی آن به شمار می رود و شناخت عوامل موثر بر آن از اهمیت شایانی برخوردار است. از آنجایی که به طور تقریبی همه اجزای اکوسیستم مرتعی روی شایستگی مرتع تاثیر می گذارند و بررسی همه این عوامل امکان پذیر نیست، بنابراین دو عامل فیزیکی و پوشش گیاهی در تعیین شایستگی مورد استفاده قرار گرفتند که به صورت سه زیرمدل تولید علوفه، منابع آب و حساسیت به فرسایش ارایه شدند. خصوصیات مراتع ییلاقی از نظر خاک، پوشش گیاهی، کمیت و کیفیت منابع آب موجب شده است تا این مراتع همواره مورد بهره برداری مفرط واقع شوند. این پژوهش در مراتع ترناس شهرستان اقلید در استان فارس با هدف طبقه بندی شایستگی مراتع منطقه با استفاده از روش ( 1991) FAO و سامانه اطلاعات جغرافیایی GIS انجام شد. نتایج پژوهش نشان داد که از میان دو عامل فیزیکی و پوشش گیاهی عوامل فیزیکی از جمله شیب، ارتفاع تیپ های مرتعی و پراکنش منابع آب و نوع نزولات بیش از پوشش گیاهی در کاهش شایستگی مراتع موثر است. همچنین فراوانی گیاهان غیرخوشخوراک، عدم وجود منابع دایمی آب مهم ترین عامل کاهش شایستگی مراتع ترناس می باشد. به طوری که 39.6 درصد (1436.7520 هکتار) از مراتع ترناس از شایستگی S1 و 24.2 درصد (874.2261 هکتار) از شایستگی S2 و24.2  درصد (849.0556 هکتار) از شایستگی S3 و 12.7 درصد (459.4202 هکتار) را مراتع غیرشایسته تشکیل می دهند.

متن کامل این مقاله به زبان انگلیسی می باشد، لطفا برای مشاهده متن کامل مقاله به بخش انگلیسی مراجعه فرمایید.لطفا برای مشاهده متن کامل این مقاله اینجا را کلیک کنید.

فاکتورهای زمانی و مکانی تاثیرات مختلفی بر رفتار چرایی دام دارند، به طوری که پارامترهای متفاوت زمانی چرا مانند سرعت حرکت و مسافت پیموده شده دام در مرتع ازجمله عوامل موثر هستند که بررسی و مطالعه در مورد آنها می تواند به عنوان ابزار مهمی برای مدیریت چرا موثر باشد. بدین منظور این مطالعه در منطقه نیمه استپی استان مرکزی (انجدان اراک) طی سال های 1386 تا 1389 و در ماه های مختلف فصل چرا (5 ماه) انجام شد. برای تعیین شاخص های مورد استفاده، جهت ارزیابی رفتار چرایی دام از دستگاه GPS (دستگاه موقعیت یاب جغرافیایی) استفاده و یک روز معین در هر ماه از فصل چرا به دام بسته شد، سپس با استفاده از نرم افزار Map source پارامترهای سرعت حرکت دام، طول مسافت طی شده، مدت زمان صرف شده برای چرا، زمان صرف شده برای استراحت و زمان صرف شده برای حرکت اخذ گردید. به منظور ارزیابی فاکتورها، در قالب طرح بلوک کاملا تصادفی با استفاده از نرم افزار SAS داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن میانگین ها مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج نشان داد که پارامترهای سرعت حرکت دام، مسافت طی شده، زمان صرف شده برای استراحت، زمان صرف شده برای حرکت در سال های مختلف آماربرداری و ماه های فصل چرا اختلاف معنی دار دارند و زمان صرف شده برای چرا در سال های مختلف با هم اختلاف معنی دار ندارد ولی در ماه های مختلف در سطح 5% با هم اختلاف معنی دار دارد. در مواقعی که (سال ها و ماه ها) شرایط محیطی و اقلیمی برای رشد گونه های مرتعی به ویژه گیاهان یکساله مناسب تر بوده صفات رفتاری دام در جهت چرای بیشتر و حرکت و استراحت و طی مسافت کمتر بوده است.

ارزش رجحانی 4 گونه مرتعی مناطق نیمه استپی ایران شامل Poa bulbosa، Bromus tomentellus،Stachys inflata  و Noaea mucronata به روش تجزیه واریانس یک طرفه با پنج تکرار طی سه مرحله رویشی، گلدهی و بذردهی در سه منطقه چشمه انجیر، کرسنک و جاشلوبار از مراتع نیمه استپی کشور مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که ارزش رجحانی گونه های یاد شده بین مناطق مورد بررسی و همچنین بین گونه ها اختلاف معنی داری (p<0.01) داشت، اما بین مراحل مختلف رشد اختلاف معنی داری مشاهده نگردید. وجود اثرهای متقابل معنی دار در اثرهای متقابل منطقه × گونه، گونه × مرحله رویشی و گونه × مرحله رویشی × منطقه بیانگر وجود تنوع قابل ملاحظه ای در ساختار داده ها بود. مقایسه میانگین گونه ها به روش دانکن (p<0.05) نشان داد که گونه های Poa bulbosa و Bromus tomentellus بیشترین ارزش رجحانی و گونه های Stachys inflata وNoaea mucronata  کمترین ارزش رجحانی را داشتند. با مقایسه ارزش رجحانی گونه ها در این سه سایت مشخص شد که گونه Poa bulbosa در سایت چشمه انجیر دارای بیشترین ارزش رجحانی می باشد و کمترین ارزش رجحانی مربوط به گونهStachys inflata  در سایت کرسنک می باشد. دلیل این امر ترکیب گونه ای متفاوت در سایتها و شرایط اقلیمی متفاوت می باشد. به طورکلی نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد که تغییرات ارزش رجحانی گونه Poa bulbosa در ماههای مختلف اختلاف محسوسی نداشت.

مراتع در اقتصاد کشور از لحاظ تامین علوفه مورد استفاده دام و از دیدگاه حفاظت آب و خاک جایگاه ویژه ‏ای را به خود اختصاص داده ‏اند که علاوه بر موارد ذکر شده، در خصوص اهمیت مراتع می ‏توان ویژگی های بسیار دیگری را برشمرد که مدیریت اصولی این اراضی را ضروری می ‏سازد. بر همین اساس و در راستای طرح ملی ارزیابی مراتع مناطق مختلف آب و هوایی کشور سایت های آسلمه، توکل باغ و ترنو شاه جهان در شمال شرق ایران بر مبنای پوشش گیاهی آن که معرف بخشی از پوشش گیاهی مناطق کوهستانی شمال خراسان می باشد، انتخاب شدند. در طول دوره چهار سال (1386-1383) از پوشش تاجی، تراکم و تولید گیاهان منطقه در شش ترانسکت خطی و در هر ترانسکت شصت پلات 1*1 متر آماربرداری انجام گردید. متوسط تاج پوشش گیاهی سایت ها نیز به ترتیب 69.94 درصد، 41.38 درصد و 48.44 درصد طی دوره برداشت بود و شامل گندمیان دائمی، بوته ایها، شبه گندمیان، پهن برگان دائمی و یکساله ها می باشد. متوسط تولید سالیانه مرتع این سایت ها نیز به ترتیب 654، 356 و 506 کیلوگرم در هکتار بدست آمد که در ماه آخر بهار و ماه اول تابستان در زمان ییلاق مورد استفاده دام قرار می گیرد. در منطقه آسلمه به لحاظ اینکه آب شرب دام (چشمه) وجود ندارد، چرا کمتر انجام می شود و از پوشش گیاهی خوبی برخوردار است، در حالی که در سایت توکل باغ به لحاظ نزدیکی با روستا زمان چرا طولانی می باشد. همچنین در دو سایت توکل باغ و ترنو شاه جهان چرای پیش از موعد و زیاد نیز انجام می گردد که موجب کاهش تولید مراتع شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

استفاده چندمنظوره از مراتع، یکی از چالش های نوین پیش روی بهره برداران مراتع است که بر اساس آن، می توان فشار چرا در مراتع را کاهش و گام مهمی در راستای افزایش رفاه و توانمند سازی مرتعداران، حفظ اکوسیستم ها و ارتقاء خدمات اکوسیستمی مرتبط با آنها، برداشت. از این رو، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی قابلیت مراتع منطقه نیمه استپی، جهت بهره برداری از گیاهان دارویی و نیز تولید علوفه، در 12 رویشگاه معرف کشور (شامل ارشدچمن سهند، شیوه سور منطقه مرگور ارومیه، دوش خراط گلستانکوه، درختک فریدن، علی آباد موسیری کوهرنگ، ارتفاعات فریزی بینالود، خورکلات خراسان رضوی، جولادک الموت، سرعلی آباد گرگان، رینه لاریجان، اطاق سرای لاریجان و کبودچشمه سواد کوه)، انجام شد. برای این منظور، پس از اندازه گیری پوشش گیاهی و برآورد تولید گیاهان دارویی؛ بر مبنای معیارها و شاخص های اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی؛ شایستگی هر یک از رویشگاه ها، برای بهره برداری از گیاهان دارویی مشخص شد. سپس با مقایسه طبقه شایستگی رویشگاه ها برای بهره برداری از گیاهان دارویی و طبقه شایستگی آنها برای چرای دام، در خصوص اولویت نوع استفاده از مراتع، تصمیم گیری شد. در مجموع 17 درصد رویشگاه ها، از نظر تمامی معیارها، غیرشایسته برای بهره برداری از گیاهان دارویی بودند. 33 درصد دارای شایستگی مطلوب، 25 درصد دارای شایستگی متوسط و 25 درصد نیز دارای شایستگی کم می باشند. نتایج تداعی کننده آن است که تمامی رویشگاه های مرتعی، غیرشایسته برای بهره برداری از گیاهان دارویی نمی باشند و همه آنها نیز شایسته برای بهره برداری گیاهان دارویی نیستند. این موضوع، باید در سیاست گذاری های مرتبط با برداشت گیاهان دارویی از مراتع مد نظر قرار گیرد و اجازه بهره برداری از گیاهان دارویی، با لحاظ نمودن شایستگی مرتع، صادر شود. در مراتع دارای پتانسیل گیاهان دارویی، می توان با کاهش تعداد دام و چرای دام مطابق با اصول اکولوژیکی؛ از گیاهان دارویی در کنار دامداری، بهره برداری کرد. این امر، علاوه بر جبران مسایل اقتصادی ناشی از کم کردن تعداد دام، احیای پوشش گیاهی و ارتقاء غنای گیاهان دارویی را نیز سبب خواهد شد.